Veri Tabanı Yönetim Sistemi Nedir?

pRof · 17 Mar 2025

Veriler işletmeler için önemli olabilir, ancak hızlı veri büyümesi, zayıf uygulama performansı ve uyumluluk riskleri gibi bir dizi sorun yaratabilir. Veri hacmi büyüdükçe, iş verilerini işlemek için veri tabanı yönetim sistemlerine (DBMS) olan ihtiyaç her geçen gün artmaktadır.
Peki veri tabanı yönetim sistemi nedir?

Veri Tabanı Yönetim Sistemi Nedir?

Bir veri tabanı yönetim sistemi yani database management systems (DBMS), veri tabanları oluşturmak ve yönetmek için bir sistem yazılımıdır.

DBMS; veri tanımlama, veri alma ve kullanıcı yönetimini içerir:

Veri tanımı, bir veri tabanındaki verilerin organizasyonunu tanımlayan tanımların oluşturulması, değiştirilmesi ve kaldırılmasıdır.
Veri alma, uygulamalar tarafından çeşitli amaçlarla kullanılabilecek veri tabanından verilerin alınmasıdır.
Kullanıcı yönetimi; performansın izlenmesi, veri bütünlüğünün korunması, eşzamanlılık kontrolü ile uğraşılması ve beklenmeyen bir arıza nedeniyle bozulan bilgilerin kurtarılması yoluyla veri güvenliğinin uygulanmasını içerir. Ayrıca, kullanıcıların kaydedilmesini ve izlenmesini de içerir.

Bir DBMS üç öğeyi yönetir; fiziksel veri tabanı, veri tabanı motoru ve veri tabanı şeması.

Fiziksel veritabanı, veri içeren bir dosya koleksiyonudur.
Veri tabanı motoru, verilere erişilmesini, değiştirilmesini ve kilitlenmesini sağlayan yazılımdır.
Veri tabanı şeması, veri tabanındaki mantıksal yapının özelliğidir.

Bu üç unsur; güvenlik, veri bütünlüğü, eşzamanlılık ve tek tip veri yönetim prosedürü sağlar.

DBMS; yedekleme ve kurtarma, değişiklik yönetimi ve performans izleme gibi yönetim görevlerini destekler. Ayrıca, yeniden başlatma, geri alma, kurtarma ve ayrıca etkinlik veri tabanı etkinliğini denetlemekten de sorumludur.

Neden Bir Veri Tabanı Yönetim Sistemine İhtiyacınız Var?

İşlerini halletmek için verilere bağımlı olan işletmeler için bir veri tabanı yönetim sistemi kullanmanın birçok avantajı vardır. Bu, kolay erişim ve paylaşım sağlamak için yapılandırılmış veri yönetimine yardımcı olur. Ayrıca, belirli bir veri noktası bulma ve bunu çalışanlarla paylaşma gibi zaman alan manuel işleme görevlerinden sizi kurtarır.

Ayrıca, veri tabanı yönetim yazılımı, iş verilerinin yalnızca ilgili dahili veya harici paydaşlarla paylaşılmasını sağlar. Bu, bilgi kaybı veya yetkisiz erişim gibi riskleri azaltmaya yardımcı olur.

İş süreçlerinizde bir veri tabanı sistemi uygulamanın birkaç avantajı vardır:

Veriyle ilgili daha az hata nedeniyle üretkenliği artırır.
Verilere zamanında ve kesintisiz erişim ile karar vermeyi hızlandırır.
Yalnızca yetkili kullanıcılara erişime izin vererek veri paylaşımını ve güvenliği iyileştirir.

İşletmenizin veri tabanı yönetim yazılımı ihtiyacı, çalışanlarınızın verileri nasıl kullandığına bağlıdır. Örneğin, bazıları bunu günlük araştırma için kullanabilir, bazıları ise yazılım araçları geliştirmek için kullanabilir. Veri tabanı yönetim sistemlerini kullanıp kullanmamaya karar verirken bu tür kullanım senaryolarını aklınızda bulundurmanız gerekir.

Veri Tabanı Yönetim Sistemi Çeşitleri

Temel olarak dört tür veri tabanı vardır:

1. Ağ Veri Tabanı Yönetim Sistemi

Bir ağ veri tabanı, her bir veri noktasının birden çok birincil ve ikincil veri noktasına bağlı olduğu bir veri topluluğudur. Birbirine bağlı veri noktalarına sahip olmak, bu veri modelini kullanım açısından daha esnek hale getirir.

Bir ağ veri tabanı yönetim sistemi, birbiriyle ilişkili veri noktalarını bir ağ veri tabanında depolayan ve yöneten bir yazılımdır. Bu yazılım, yukarıdan aşağıya akışın yanı sıra veri noktaları arasında ara bağlantıya izin vermeyen hiyerarşik bir veri tabanı modelinin eksikliklerini gidermek için oluşturulmuştur.

Bir ağ veri tabanı sistemi tipik olarak:

Hızlı veri erişimini kolaylaştırır.
Çoktan çoğa ilişkisel veri tabanı modellerini destekler.
Karmaşık veri tabanı yapılarının oluşturulmasına ve yönetilmesine izin verir.

2. Hiyerarşik Veri Tabanı Yönetim Sistemi

Hiyerarşik bir veri tabanı, depolanan verilerin bağlantılar yoluyla bağlandığı ve yukarıdan aşağıya doğru düzenlendiği ağaç benzeri bir yapı halinde düzenlenen bir veri topluluğudur. Birincil veri noktası en üsttedir ve ikincil veri noktaları alakalarına bağlı olarak hiyerarşide onu takip eder. İşletmenizin organizasyon yapısı, hiyerarşik bir veri tabanının mükemmel bir örneğidir.

Hiyerarşik bir veri tabanı yönetim sistemi, hiyerarşik veri tabanlarını depolayan ve yöneten bir yazılımdır. İş süreçlerindeki kullanıma bağlı olarak veri hiyerarşisinde veya akışında doğruluğu korur.

Hiyerarşik bir sistem içindeki veriler tipik olarak:

Eklemek ve silmek kolaydır.
Aramak ve almak kolaydır.
Bire çok ilişkisel veri modelini takip eder.

3. İlişkisel Veri Tabanı Yönetim Sistemi

İlişkisel veri tabanı, daha iyi kullanılabilirlik için farklı veri noktalarının birleştirilebilmesi için birbiriyle ilişkili bir veri topluluğudur. İlgili noktalar zaman, veri veya mantık olabilir ve ilişki aşağıdaki şekillerde kategorize edilebilir:

Bire bir: Bir tablodaki bir veri noktası, başka bir tablodaki bir veri noktasıyla ilişkilidir.

Birden çoğa: Bir tablodaki bir veri noktası, başka bir tablodaki birden çok veri noktasıyla ilişkilidir.

Çoktan bire: Bir tablodaki birden çok veri noktası, başka bir tablodaki bir veri noktasıyla ilişkilidir.

Çoktan çoğa: Bir tablodaki birden çok veri noktası, başka bir tablodaki birden çok veri noktasıyla ilişkilidir.

İlişkisel veri tabanı yönetim sistemi, ilişkisel veri tabanlarının depolanmasını ve paylaşılabilirliğini yöneten bir yazılımdır. Birden çok veri noktası arasında işlevsel bağımlılıklar oluşturarak verileri ilişkisel bir veri tabanında düzenler. Ayrıca verileri düzenli bir şekilde depolar. Böylece çalışanların günlük görevleri için verileri bulmasını ve kullanmasını kolaylaştırır.

İlişkisel bir veri yapısı, çalışanların sorguları çalıştırmasına ve ihtiyaç duydukları bilgileri bulmasına izin vermek için yapılandırılmış sorgu dilini (SQL) kullanır. İlişkisel bir veri tabanı yönetim sistemi tipik olarak:

Büyük miktarda veri depolar.
Hızlı veri alımını sağlar.
Kullanıcıların aynı anda birden çok veri öğesine erişmesine izin verin.

4. Nesneye Dayalı Veri Tabanı Yönetim Sistemi

Nesneye dayalı bir veri tabanı, bir nesne biçiminde sunulan bir veri topluluğudur. Birden çok veri noktası tek bir birim veya nesnede birleştirilir ve çalışanların verileri bulmasını ve kullanmasını kolaylaştırır. Bu tür veri tabanı, yazılım geliştirme ve programlama gibi daha hızlı karar vermeyi gerektiren yüksek performanslı görevleri gerçekleştirmek için kullanılır.

Nesneye dayalı veri tabanı yönetim sistemi, veri tabanlarını nesneler olarak depolayan ve yöneten bir yazılımdır. Çalışanların bireysel veri noktaları yerine eksiksiz nesneleri aramasına olanak tanıyarak daha hızlı arama sağlar. Nesneye dayalı bir veri tabanı yapısı tipik olarak:

Nesnelerin amaçlarını kaybetmemeleri için veri tabanı nesneleri ile gerçek dünya senaryoları arasında doğrudan bir ilişki sürdürür.
Çalışanların nesneleri hızlı bir şekilde bulmaları ve kullanmaları için bir nesne tanımlayıcısı sağlar.
Resimler, metinler ve grafikler gibi farklı veri türlerini işler.

Veri Tabanı Yönetim Yazılımının Bileşenleri

Bir DBMS’nin çalışmasının bağlı olduğu dört ana bileşen vardır. Bunlar aşağıdakileri içerir:

Veri: Ana bileşen veridir. Tüm veri tabanı, verilere ve buna dayalı olarak işlenen bilgilere dayalı olarak ayarlanır. Bu veriler, DBMS’nin yazılım ve donanım bileşenleri arasında bir köprü görevi görür. Bu ayrıca üç çeşide ayrılabilir:

Kullanıcı Verileri – İşin yapıldığı esas alınan gerçek verileri içerir.
Meta veriler – Bilgileri girmek için gereken verileri yönetmek içindir.
Uygulama Meta Verileri – Bu, sorguların yapısı ve biçimidir.

Donanım: Sabit diskler, manyetik bantlar vb. verileri kaydetmemize ve girmemize yardımcı olan genel donanım aygıtlarıdır.

Yazılım: Yazılım, kullanıcı ile veri tabanı arasında bir iletişim aracı görevi görür. Kullanıcının ihtiyacına göre veri tabanı değiştirilebilir ve güncellenebilir. Veriler üzerinde işlem yapmak için SQL gibi sorgulama dilleri kullanılır.

Kullanıcılar: Kullanıcılar olmadan hiçbir işlev gerçekleştirilemez. Böylece, DBMS’nin dördüncü en önemli bileşenini oluştururlar. Bir veri tabanına girilen bilgiler, kullanıcı veya yönetici tarafından iş operasyonlarını ve sorumluluklarını yerine getirmek için kullanılır.

Veri Tabanı Yönetim Sistemini Kullanmanın Avantajları Nelerdir?

Büyük işletmeler ve bankalar veri tabanı yönetim sistemini kullanmayı tercih eder. Bunun nedeni, bu sistem programının kullanıcıya ve yöneticiye veri tabanındaki veri ve bilgileri kolayca yönetmesine yardımcı olmasıdır.

Aşağıda bir veri tabanı yönetim sistemi kullanmanın en önemli avantajlarını bulabilirsiniz:

Verilerin güvenliğini sağlamak kolaydır. Yönetici, veri tabanının kullanımını sadece birkaç kişiyle sınırlayabilir. Bu sayede, veri tabanına erişim, sadece verileri güvende tutabilen bir işletme veya işletmenin yönetim ekibiyle sınırlıdır.
Tek bir dosya tüm veri tabanını yönetebilir, bu nedenle yineleme gerçekleşemez. Bu, verileri daha tutarlı ve güncellenmesi kolay hale getirir
DBMS’de tablolar oluşturulabildiğinden, veri ve öğeleri birbiriyle ilişkilendirmek uygundur.
Verilerin yedeklenmesi ve kurtarılması, veri tabanının her zaman güvenli olmasını sağlayan yazılım tarafından yönetilir.
Birden çok kullanıcının veri tabanını tek seferde çalıştırmasını sağlayarak daha verimli hale getirir.

Veri Tabanı Yönetim Sistemi ile İlgili Önemli Terimler

Veri tabanı yönetim sistemi ile ilgili önemli terimleri kısaca aşağıdaki listede bulabilirsiniz:

Veri Manipülasyon Dilleri (DML) – Bu, bir veri tabanında bulunan verileri eklemek veya değiştirmek için kullanılan bir programlama dilidir. Bunlar iki türdür: SQL ve DDL.
Yapılandırılmış Sorgu Dili (SQL) – Tablolardan oluşan, genellikle ilişkisel veri tabanı yönetim sistemi için kullanılan bir programlama dilidir.
Veri Tanımlama Dili (DDL) – Tablolar veya dizinler biçiminde bulunan verilerin değiştirilmesine yardımcı olan bir söz dizimidir.
Birincil Anahtar (Primary Key) – Her dosyanın benzersiz bir anahtarı vardır. Birincil anahtar kullanılarak belirli bir dosya tanımlanabilir.
Yabancı Anahtar (Foreign Key) – Bir tablodaki alan ile birincil anahtar tarafından tanımlanan bileşen arasındaki ilişki, yabancı anahtar kullanılarak tespit edilebilir.

Veri Tabanı Yönetim Sistemini Kimler Kullanır?

Aşağıdaki tabloda, bir veri tabanı yönetim sistemi kullanan profesyonellerden bazılarının örneklerini bulabilirsiniz:

Kullanıcı	Kullanım
Uygulama Programcıları	Bunlar, yazılım uygulamaları ve araçları geliştirmek için veri tabanlarıyla etkileşime giren profesyonellerdir. Kod yazmak için çoğunlukla nesneye dayalı bir veri tabanı yönetim sistemi kullanırlar ve daha sonra daha iyi kullanılabilirlik için bunları nesnelere dönüştürürler. Büyük kodları daha küçük nesnelere dönüştürmek, özellikle geliştirilen uygulamaların performansını kontrol ederken, uygulama programcıları için daha az kafa karıştırıcı hale gelir.
Veri Analistleri	Bunlar, ham iş verilerini toplayan ve bir veri tabanında organize eden profesyonellerdir. Ham verileri tanımlamak, ondan değerli bilgiler elde etmek ve iş kararlarını etkilemek için bilgileri eylem noktalarına dönüştürmek için çoğunlukla SQL’i ilişkisel bir veri tabanı yönetim sisteminde kullanırlar.

DBMS yazılım uygulamaları ayrıca aşağıdaki endüstri işlevlerinde de kullanılır:

Rezervasyon sistemleri: Bilet rezervasyonları, tren saatleri ve varış/kalkış durumu gibi bilgileri yönetmek için bir veri tabanı yönetim sistemi kullanılır.
Kütüphane yönetimi: Kütüphanelerde kitap listesini yönetmek için bir veri tabanı yönetim sistemi kullanılmaktadır. Bu, düzenleme tarihlerinin, kullanıcı adlarının ve yazar adlarının takibini içerir.
Bankacılık ve finans: Banka işlemleri listesini, ödeme şekillerini, hesap ayrıntılarını ve daha fazlasını yönetmek için bir veri tabanı yönetim sistemi kullanılır.
Eğitim kurumları: Öğrenci listesini, sınıfları, ders saatlerini ve hem öğretmenler hem de öğrenciler tarafından giriş yapılan saat sayısını yönetmek için bir veri tabanı yönetim sistemi kullanılır.

Veri Tabanı Yönetim Sistemi Nasıl Seçilir?

İşletmeniz ister en iyi veri tabanı yönetimi uygulamalarını oluşturmak istesin, ister bir veri tabanı yönetim sistemini benimsemek istesin, doğru veri tabanı yönetim sistemini seçmek birçok faktöre ve önceliğe bağlıdır.

Mevcut veri tabanlarınızı anlamak, hangi DBMS’nin en anlamlı olacağını belirlemede ilk önemli adımdır. Bu noktada her veri tabanının kendine özgü verileri olacaktır, bu nedenle işletmeler ihtiyaçları hakkında bilgi sahibi olmalıdır.

İyi bir DBMS, verilerinizin nerede depolandığını ve nasıl çalıştığını görebilmeniz için verilerinizin durumuna merkezi bir görünüm sağlar. Bir DBMS, önce verileri çoğaltmak zorunda kalmadan çeşitli uygulamalardaki verilere erişim sağlar.

Birçok sistem gibi bir DBMS’nin daha fazla bellek ve CPU gerektireceğini akılda tutmanız da önemlidir. Bununla birlikte, özellikle sağlık kuruluşlarında bulunanlar gibi sürekli büyüyen ve hassas veriler söz konusu olduğunda, DBMS’nin avantajları oldukça önemlidir.

ByJiLeT · 17 Mar 2025

Emeğine Sağlık Bu Konulara Baya Hakimsin...

prfdnv · 22 Mar 2025

Faydalı bilgiler teşekkürler DBMS seçiminde iş gereksinimleri önemli

Veri Tabanı Yönetim Sistemi Nedir?

pRof